Życie zakonne w dokumentach
Kościoła
Innocenty A. Kiełbasiewicz OFM
Życie
zakonne należy nienaruszalnie do życia i świętości Kościoła[1]. Ta ponadczasowa
myśl wyrażona przez Sobór Watykański II w Konstytucji dogmatycznej o Kościele Lumen gentium, znajduje swoje urzeczywistnienie
i konkretyzację w nieustannej trosce jaką Kościół otaczał i otacza stan życia
konsekrowanego, w szczególności zaś stan życia zakonnego, na przestrzeni wieków.
Troska ta realizuje się m.in. poprzez rozmaite dokumenty wydawane tak dla poszczególnych
zakonów, rodzin zakonnych jak i dla zakonów w ogólności.
Jakkolwiek
troska Kościoła o właściwy rozwój życia zakonnego sięga jego początków, to jednak
dopiero od Soboru Watykańskiego II możemy zaobserwować prace nad systematycznym
opracowaniem pełnej doktryny o życiu zakonnym[2]. Dlatego też dzisiejsza refleksja teologiczna
nad stanem życia zakonnego, jeśli ma być pełna, opierać powinna się właśnie na
dokumentach wypracowanych przez Ojców Soborowych i późniejsze wskazania Magisterium
Ecclesiae.
Niniejsze
opracowanie ma pokrótce przedstawić obecność problematyki życia zakonnego w
dokumentach Kościoła. Wydaje się, że najbardziej korzystnym będzie dokonać tego
według metody chronologicznej prezentacji poszczególnych dokumentów. Z tego względu
praca podzielona jest na pięć części. Pierwsza omawia dokumenty Soboru Watykańskiego
II. Następna prezentuje bezpośrednie aplikacje dokumentów soborowych. Paragraf trzeci
omówi posoborowe normy prawne zajmujące się życiem zakonnym. Czwarty paragraf
poświęcony jest trzem adhortacjom papieskimi. W paragrafie piątym przedstawione
zostaną dokumenty Kongregacji ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń
Życia Apostolskiego.
Ogłoszona
w dniu 21 listopada 1964 roku Konstytucja dogmatyczna Lumen gentium jest najpoważniejszym dokumentem
soborowym, który zajmuje się problematyką życia zakonnego. Przede wszystkim potwierdza
przynależność zakonników do tajemnicy Kościoła, Oblubienicy Chrystusa oraz do jego
apostolskiego posłannictwa w świecie[3]. Po omówieniu w pierwszych czterech rozdziałach tajemnicy
Kościoła i jego struktury, Konstytucja w rozdziale piątym i szóstym mówi o
dynamicznym życiu wiary i miłości zwróconej ku świętości i o nadziei skierowanej ku
rzeczywistości ostatecznej. Dokument zwraca uwagę na miejsce osób zakonnych w
realizacji świętości chrztu, która ożywia całą wspólnotę Kościoła[4], na rolę stanu
zakonnego w ukazywaniu nadrzędnej wartości dóbr nadprzyrodzonych obecnych już
w tym świecie[5].
Przypomina również iż stan zakonny naśladuje
wiernie i ustawicznie uprzytamnia w Kościele tę formę życia, jaką obrał sobie
Syn Boży przyszedłszy na świat, aby uczynić wolę Ojca, i jaką zalecił uczniom,
którzy za Nim poszli[6].
Przy
czytaniu tekstu Konstytucji warto mieć na uwadze ścisłą łączność między
rozdziałami piątym i szóstym (początkowo tworzyły one jeden rozdział): życie
zakonne jest pewnym sposobem realizacji miłości Boga i bliźniego, przykazania
świętości ochrzczonych[7].
Dokument
ten został ogłoszony powagą Ojca świętego Pawła VI w dniu 28 października 1965
roku. Ma on charakter normatywny[8]. Reguluje sprawy związane z odnowieniem życia zakonnego w
świetle wskazań Konstytucji Lumen gentium,
która jest jakby glebą na której Dekret wyrastał[9]. Ta odnowa ma objąć zarówno ustawiczne powracanie do źródeł wszelkiego
życia chrześcijańskiego i do pierwotnego ducha ożywiającego instytuty, jak też ich
dostosowanie do zmieniających się warunków epoki[10].
Na
pierwszym miejscu Ojcowie Soboru silnie akcentują chrysto- i eklezjolgiczny
charakter życia zakonnego. Dążenie do miłości
doskonałej drogą rad ewangelicznych bierze początek z nauki i przykładu Boskiego
Mistrza[11].
Zakonnicy, zjednoczeni z Chrystusem na mocy chrztu i konsekracji zakonnej powinni mieć
świadomość szczególnej przynależności do Jego Mistycznego Ciała[12]. Naturalną
tego konsekwencją jest potrzeba uświadomienia sobie, że nawet najlepsze przystosowanie do potrzeb
współczesnych okaże się bezskuteczne, jeżeli nie będzie ożywione odnową ducha,
której zawsze, nawet w działalności zewnętrznej, należy przyznawać pierwsze miejsce[13]. Podobnie
bezskuteczna okaże się, jeśli nie będzie pełnej współpracy wszystkich członków
wspólnoty[14].
Po
wyłożeniu zasad i zagwarantowaniu jednoznacznego odczytywania i rozumienia Dekretu
Ojcowie soboru w numerach 7-11 omawiają podstawowe, niejako typiczne rodzaje życia
zakonnego[15].
W kolejnych numerach (12-14) znajdujemy teologiczne refleksje nad poszczególnymi ślubami
zakonnymi. Następnie Dekret porusza sprawy związane z życiem wspólnym, opartym na
miłości (nr 15), o przystosowaniu klauzury (nr 16) i ubioru zakonnego (nr 17) do
potrzeb duchowych i fizycznych współczesnego człowieka oraz specyficznej każdemu
instytutowi misji. Na szczególną uwagę zasługuje nr 18, który porusza zagadnienie
formacji i już w pierwszym zdaniu zwraca uwagę, że przystosowana odnowa Instytutów zależy najbardziej od
formacji członków[16]. Kolejne numery poświęcone są omówieniu struktury instytutów zakonnych
(nr 19-22), udzielaniu poparcia Konferencjom i Radom przełożonych wyższych w celu
lepszej współpracy w dziele ewangelizacji (nr 23) oraz są wyrazem troski Soboru o
powołania zakonne (nr 24). Dekret kończy się pochwałą życia zakonnego i zachętą do
czynienia coraz większych postępów i coraz obfitszych owoców na drodze ku zbawieniu[17].
Dekret Christus Dominus, z dnia 28 października 1965 roku
zajmuje się życiem zakonnym poruszając problematykę zakonników jako
współpracowników biskupa w jego funkcji pasterza kościoła lokalnego oraz
odpowiedzialności biskupa wobec wspólnot zakonnych przebywających na terenie jego
diecezji. Zajmuje się tym w numerach 33-35. Wypowiedzi Ojców Soboru cechuje wielka
delikatność i rozwaga: zakonnicy są zobowiązani do współpracy w budowaniu i wzroście całego Mistycznego Ciała
Chrystusowego oraz dobra Kościołów partykularnych[18],
jednak w zgodzie z własnym charyzmatem[19]. Ze swej strony biskup ma również dbać o zachowanie
tego charyzmatu[20].
Na uwagę zasługuje zajęcie się przez Sobór odwieczną instytucją egzempcji. Jest ona
tu motywowana ładem wewnętrznym instytutów oraz możliwością posługiwania się nimi
przez Ojca świętego dla dobra całego Kościoła, a także przez inną (...) miarodajną władzę dla dobra
Kościołów w ramach własnej jurysdykcji[21]. Fragment poświęcony życiu zakonnemu
kończy się ważną zachętą do wspólnych spotkań biskupów i przełożonych zakonnych
w celu omawiania spraw związanych z apostolstwem na danym terytorium[22].
Dekret Ad gentes divinitus jest dokumentem ogłoszonym w
czasie ostatniej sesji Soboru Watykańskiego II, w dniu 7 grudnia 1965 roku. Problematyka
zakonna bezpośrednio poruszana jest, w kilku z 42 numerów[23], jednak na
szczególną uwagę zasługują dwa. W rozdziale drugim, w numerze 18 Ojcowie Soboru
wskazują na szczególną rolę życia zakonnego w rozwoju Kościoła na terenach
misyjnych. (...) Przez głębsze oddanie się Bogu,
dokonane w Kościele, ukazuje ono jasno i wyraża najgłębszą istotę powołania
chrześcijańskiego[24]. Dekret zwraca w tym miejscu również uwagę na znaczenie procesu
inkulturacji[25].
Na specjalną wzmiankę - według Ojców Soboru
- zasługują różne przedsięwzięcia podejmowane
w celu zaszczepienia życia kontemplacyjnego(...), które należy do pełnej obecności Kościoła,
i dlatego trzeba je wszędzie w młodych
Kościołach wprowadzać[26].
Drugim
miejscem Dekretu Ad gentes divinitus zasługującym
na uwagę jest numer 40, znajdujący się w rozdziale szóstym. Po wyrażeniu uznania
i dziękczynieniu Bogu za dotychczasowy wkład i troskę zakonów na rzecz
ewangelizacji świata, oraz zachęcie, aby w podjętym dziele trwały, świadome, że
pobudza je cnota miłości[27], określa on rolę poszczególnych instytutów według trójczłonowego
podziału na: instytuty kontemplacyjne, apostolskie i świeckie.
Tekst
Motu proprio Ecclesiae sanctae, z dnia 6
sierpnia 1966 roku, w trzech częściach podał normy dla aplikacji soborowych
dekretów Christus Dominus, Presbyteorum ordinis, Perfectae caritatis, Ad gentes divinitus. W części drugiej
zawarte zostały normy wykonawcze dla dekretu o przystosowanej odnowie życia
zakonnego Perfectae caritatis, wydane w tym
celu, aby Instytuty zakonne mogły rzetelnie
doprowadzić do dojrzewania owoce Soboru[28]. Normy te miały wielkie znaczenie
praktyczne. Przede wszystkim wiodły wszystkie wspólnoty do przyjęcia i doprowadzenia do
celu specyficznego zadania odnowy, dla której dekret Perfectae caritatis podał zaledwie podstawowe
punkty do inspiracji i ogólne jedynie kryteria. Normy zawarte w motu proprio Ecclesiae sanctae były wynikiem pracy posoborowej
komisji zakonników wspieranej nie tylko przez Kongregację ds. zakonów, ale głównie
przez Unię przełożonych generalnych zakonów męskich i Unię przełożonych
generalnych zakonów żeńskich.
Druga
część motu proprio Ecclesiae sanctae podzielona
jest na dwie części. Pierwsza zatytułowana Sposób
popierania przystosowanej odnowy życia zakonnego zawiera ogólne powszechne normy
postępowania. Najpierw wskazuje ona tych, którzy powinni popierać przystosowaną
odnowę życia zakonnego (nr 1-11). Następnie podaje reguły przeprowadzania rewizji
ustaw ogólnych (tzn. Konstytucji, Typików itp.) każdego instytutu (nr 12-14) oraz
ukazuje kryteria jakimi należy kierować się w przeprowadzaniu przystosowanej odnowy (nr
15-19). Część druga zajmuje się przystosowaniem i odnową niektórych rzeczy w życiu
zakonnym[29].
Na
uwagę zasługuje fakt iż dokument, zajmuje się odnową życia zakonnego zarówno w
Kościele łacińskim jak i w Kościołach Wschodnich[30].
Dokument
ten jest obecnie mało używany, gdyż jego zadanie w większości zostało
spełnione. Reszta weszła w skład odnowionego Kodeksu Prawa Kanonicznego, konstytucji,
statutów, czy też programów formacyjnych wspólnot. Jednak w latach 1966-75 normy te
miały decydujące znaczenie, zasługują przeto na zapoznanie się z nimi.
Instrukcja
Renovationis causam, z dnia 6 stycznia 1969
roku, zajmuje ważne miejsce wśród posoborowych dokumentów zajmujących się odnową
życia zakonnego. Została wydana, aby umożliwić przeprowadzenie koniecznych
doświadczeń mających na celu określenie najlepszych warunków odnowy procesu formacji,
tak, by cały przebieg procesu formacji jak najlepiej dostosować do nowego sposobu
myślenia ludzi współczesnych, warunków życia oraz dzisiejszych potrzeb apostolskich,
przy jednoczesnym wiernym zachowaniu właściwego charakteru i celu szczegółowego
każdego Instytutu[31].
Przeprowadzenie tych doświadczeń było nieodzownym elementem przygotowań zmierzających
do wydania nowych, ostatecznie wiążących, norm kanonicznych, co też zostało
urzeczywistnione w obowiązującym od 1983 roku nowym Kodeksie Prawa Kanonicznego[32].
Poprzedzające Instrukcję dokumenty Stolicy Apostolskiej: soborowy dekret o odnowie
życia zakonnego Perfectae caritatis, czy motu
proprio Ecclesiae Sanctae interesowały się
odnową formacji, jednak dopiero omówiona powyżej Instrukcja, zajęła się odnową
formacji w sposób wszechstronny, dając do rąk osób odpowiedzialnych za formację
w instytutach, odpowiednie instrumenty prawne.
Instrukcja
składa się ze wstępu i trzech części. Część pierwsza (n. 1-9) omawia niektóre
zasady i kryteria brane pod uwagę podczas przygotowywania nowych, eksperymentalnych
przepisów podanych w częściach następnych. W części drugiej (n.10-38) podane
zostały nowe, szczegółowe normy, regulujące sprawy związane z formacją na
poszczególnych jej etapach, tj. w czasie przygotowania do nowicjatu (tzw. postulat),
w czasie nowicjatu i w okresie próby ponowicjackiej. Część trzecia podaje
przepisy jakie należy stosować przy wprowadzaniu w życie norm podanych w części
drugiej.
Nadrzędnym
celem wszystkich modyfikacji wprowadzonych przez Instrukcję było pragnienie jak
najlepszego poprowadzenia procesu formacji w instytutach, a tym samym jak najlepsze
uformowanie zakonnika w ciągu trzech pierwszych etapów jego życia zakonnego: postulatu,
nowicjatu i okresu profesji czasowej. Wydaje się, iż najlepiej cel ten wyrażają
słowa użyte przez prawodawcę i które choć bezpośrednio odnoszą się do zajęć oraz
prac powierzanych nowicjuszom, to jednak trafnie wyrażają ducha całego dokumentu: We wszystkich tych zajęciach trzeba mieć na uwadze
formację nowicjuszy, a nie korzyść Instytutu[33].
Obecnie
Instrukcja nie posiada już mocy obowiązującej, stanowi jednak wielką pomoc, nie tylko
przy ustalaniu przepisów prawa partykularnego instytutów, ale również jako ważne
źródło poznania ducha obowiązujących przepisów dotyczących formacji w instytutach
życia konsekrowanego w obowiązującym prawie powszechnym.
Dokument
ten, ogłoszony w dniu 15 sierpnia 1969 roku, zajmuje się życiem kontemplacyjnym i
klauzurą mniszek. Na wstępie podaje teologię życia kontemplacyjnego. Jest to
uczestnictwo w tajemnicy wewnętrznego dialogu Trójcy Przenajświętszej i jednocześnie
życie głęboko eklezjalne[34]. Kontemplacja i odłączenie, czyli klauzura, zbliża
duszę konsekrowaną do Chrystusowej samotności osiągającej szczyt w tajemnicy krzyża[35]. Skupienie
i milczenie mają pomóc w łatwiejszym, bardziej pewnym spotkaniu z Bogiem na
modlitwie. Zatem modlitwa, przez którą łączymy się z Bogiem, jest sensem życia
kontemplacyjnego, klauzury[36]. Zakony kontemplacyjne leżą w sercu świata, głównie w sercu
Kościoła. Ich modlitwa jest uwielbieniem Boga. Biorą wielki udział w misyjnym dziele
Kościoła, chociaż nie wychodzą poza mury klauzury[37]. Wzorem życia kontemplacyjnego dla
Kościoła Wschodu i Zachodu jest Najświętsza Maryja Panna[38].
W
drugiej części Dokumentu prawodawca w 17 numerach zawarł szczegółowe normy odnośnie
do papieskiej klauzury mniszek. Podobnie jak dokument poprzedni przestał Instrukcja Venite seorsum przestała obowiązywać z chwilą
wejścia w życie nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego. Nadal jednak są i pozostaną
aktualne teologiczne refleksje zawarte w pierwszej części dokumentu.
Dokument
ten został wydany 2 lutego 1970 roku. Zmiana w obrzędzie ślubów zakonnych wprowadzona
przez omawiany dokument, akcentuje w teologii życia konsekrowanego połączenie
charyzmatu zakonnego z sakramentem Chrztu świętego[39]. Kościół życzy sobie również, by
śluby zakonne odbywały się w połączeniu z Sakramentem Eucharystii[40].
W dokumencie zwraca się uwagę na różnicę pomiędzy ślubami czasowymi
i wieczystymi. To rozróżnienie ma być widzialne i w obrzędzie liturgicznym[41].
Instrukcja
została wydana w dniu 31 maja 1970 roku. Dokument ten jest reakcją na odnawianie się w
Kościele formy życia konsekrowanego dziewic[42]. W pierwszej części Instrukcja
przedstawia i akcentuje obowiązki i warunki konieczne do konsekracji dziewic. Druga
część to sam typiczny obrzęd konsekracji dziewic. Poszczególne części tego obrzędu
to: zaproszenie, homilia, pytania, litania, złożenie ślubu lub profesji zakonnej,
konsekracja, przekazanie zewnętrznych oznak konsekracji[43]. I tu, podobnie jak w instrukcji Ordo professionis religiosae, sugeruje się
włączenia tego obrzędu w ofiarę mszy świętej[44]. Najbardziej odpowiednim okresem dla niego
jest Oktawa Wielkanocy[45]. Obrzędom przewodniczy miejscowy biskup[46]. On też określa w jaki sposób
dziewice przebywające w świecie mają prowadzić swoje życie[47].
Dokument
ten jest datowany na 14 maja 1978 roku. W sposób oficjalny ujmuje stosunki na linii:
biskup - zakonnicy. Tekst dzieli się na dwie części: teologiczną i normatywną. Nie
spełnia jednak roli dyrektywy z mocą obowiązującą prawa czy dekretu. Wypływa z
uczciwej analizy konkretnych sytuacji: z jednej strony narasta praca w Kościołach
lokalnych i jest wskazane, by zakonnicy włączali się w działalność pasterską, z
drugiej powinni utrzymać swój własny charakter - charyzmat i posłannictwo. Chodzi o
ułożenie wzajemnych stosunków nie tylko w sferze pryncypiów, ale przede
wszystkim w sferze praktycznego zastosowania na eklezjalnych fundamentach wspólnoty
organicznej[48].
25
stycznia 1983 roku Ojciec święty Jan Paweł II Konstytucją Apostolską Sacrae disciplinae leges promulgował nowy Kodeks
Prawa Kanonicznego[49].
Nowy Kodeks ujął w normy prawne to, co uzgodnił Sobór Watykański II i to, co
Magisterium Ecclesiae postanowiło na podstawie dokumentów soborowych. W sprawach
dotyczących życia konsekrowanego prawodawca dał wieść się kryteriom wartości
najwyższych i najważniejszych: 1. Właściwym sposobem przedstawiania go jako daru
dla Kościoła; 2. Staniem na straży różnorodności wspólnot, ich charyzmatu,
gwarancji prężności prawa ogólnego w dawaniu pierwszeństwa prawu partykularnemu;
3. Z pastoralnym wyczuciem brał pod uwagę słuszne żądania wypływające z
rzeczywistości społeczno-kulturalnej obecnych czasów, takich jak: szacunek dla
jednostki, zapobieganie według tego każdemu przejawowi dyskryminacji pomiędzy
wspólnotami męskimi i żeńskimi, wspólnotami mnichów i apostolskimi, czy świeckimi,
jak również między członkami poszczególnych wspólnot[50].
Nowy
kodeks, w sposób bardzo wyraźny, opiera się w swych podstawach na teologii Vaticanum
II. Ujął w swoich kanonach wiele pierwiastków teologicznych i duchowych a nie tylko
norm czysto prawnych[51].
Takie ujęcie prawa pomaga zrozumieć i uświadomić sobie racje i ważność formy, dla
której dana normy była wydana i miejsce, jakie ma ona zajmować w służbie życiu wiary
i miłości ochrzczonych[52].
Normy
nowego Kodeksu posiadają charakter ogólny. Szczegółowe regulacje prawne pozostawia
się przeważającej większości poszczególnym instytutom w ich prawie własnym. Dlatego
też zmniejszyła się liczba kanonów ze 195 w Codex
Iuris Canonici z 1917 roku[53] do 174 w nowym Kodeksie. Są to kanony 573-746.
Kodeks
Kanonów Kościołów Wschodnich promulgowany został przez papieża Jana Pawła II w dniu
18 października 1990 roku[54]. Jest to pierwsze pełne wydanie całego wschodniego prawa kościelnego. W
latach 1949-1957 pojawiły się, w formie papieskich motu proprio, tylko cztery części
zaplanowanego kodeksu[55]. Prace nad wydaniem dalszych części przerwało zwołanie Soboru
Watykańskiego II[56].
Życiem zakonnym zajmują się kanony 410-572.
Jest to
dokument wydany pięć lat po opublikowaniu motu proprio Ecclesiae Sanctae[57]. Paweł VI zwraca się w nim wprost do
zakonników i zakonnic, by ich wzmocnić, dodać otuchy, nadać kierunek i zapewnić
o wsparciu jakim są otaczani wbrew obawom i trudnościom obecnego czasu[58]. Papież
znając sytuację współczesnego świata oraz jego mentalność, trwa na straży
ważności osobistego zobowiązania i podjęcia decyzji, jak również nawołuje do
wierności wartościom podstawowym i autentycznym. To wszystko czyni w sposób bardzo
prosty, delikatnie i serdecznie, prawie z braterską czułością wobec osób
zakonnych[59].
Rozważania
Papieża koncentrują się wokół trzech grup tematycznych: 1. życie zakonne jako
charyzmatyczny i chrystologiczny sposób życia; 2. Jego prorocki wymiar wobec
wymagań i potrzeb współczesnego świata; 3. Wertykalny i horyzontalny wymiar
życia zakonnego[60].
W
końcowym wezwaniu przypomina warunki i konieczność wewnętrznego zjednoczenia,
wskazuje, jakie specyficzne miejsce zajmuje w życiu społecznym i jakie zadanie ma
do spełnienia struktura i środowisko wspólnoty zakonnej[61].
Jest to
trzecia z kolei adhortacja Ojca świętego Jana Pawła II[62]. Datowana jest na 25 marca 1984 roku. Ma
ona charakter medytacji teologiczno-duchowej na temat powiązań między życiem zakonnym
i tajemnicą odkupienia, której poświęcony był przeżywany w tym czasie Rok
Jubileuszowy. Dokument stanowi kontynuację posoborowej nauki Magisterium Ecclesiae
odnośnie do problematyki życia zakonnego[63].
W
siedmiu krótkich rozdziałach Jan Paweł II koncentruje się na wartościach takich jak:
powołanie (nr 3-6), konsekracja (nr 7-8), rady ewangeliczne (nr 9-13), miłość
Kościoła w podwójnym zadaniu świadectwa i apostolatu (nr 14-15), czyli na
wartościach, które pozwalają przeniknąć osobie zakonnej do głębi tajemnicy śmierci
i zmartwychwstania Zbawiciela oraz Jego nowego życia dla Kościoła i świata[64].
Tekst w
odróżnieniu od wcześniejszej adhortacji Pawła VI nie zajmuje się konkretnymi
problemami życia konsekrowanego. Wyraźnie pogłębia jego teologię, ukazując je jako
złączenie miłości przeżywanej w Ojcu z Synem - mistycznym Oblubieńcem mocą Ducha
Św. jako żywy wyraz tajemnicy Kościoła samotnego, w głębokiej wspólnocie z
teologią ujętą w liturgii konsekracji dziewic i ślubów zakonnych[65]. W tajemnicy
tej łączności osoba zakonna dzieli pragnienie Ojca i Syna, by wszyscy byli zbawieni i
mieli udział w nowym stworzeniu, przez co staje się pełnym uczestnikiem w apostolstwie
całego Kościoła[66].
Dokument
ten wraz z nowym Kodeksem Prawa Kanonicznego i dokumentem Kongregacji Zakonów i
Instytutów Świeckich Istotne elementy nauczania
Kościoła na temat życia konsekrowanego w zastosowaniu do Instytutów oddających się
pracy apostolskiej "Elementi Essenziali" jest pomocą w tym, by w życiu
zakonnym na pierwszym miejscu stawiać rzeczywistość oddania się Bogu, jako inicjatywę
Boga do człowieka i pełną odpowiedź człowieka na nią[67].
Wydana
w dniu 25 marca 1996 roku Adhortacja Vita consecrata
jest owocem obrad Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów, poświęconego
refleksji na temat Życie konsekrowane i jego misja
w Kościele i świecie. Jest to dokument, który zebrał reformę życia zakonnego po
Vaticanum II i stara się ukazać, w świetle wcześniejszych dokumentów, perspektywę
przyszłości życia poświęconego Bogu w instytutach monastycznych, zakonnych, życia
apostolskiego i świeckich[68].
Na
wstępie dokument przedstawia atmosferę Synodu. Składa podziękowanie za życie
konsekrowane i pozwala uświadomić sobie jak wielkim darem jest ono dla całego
Kościoła[69].
Adhortacja
składa się z trzech rozdziałów. Rozdział pierwszy, zatytułowany Confessio Trinitatis. Chrystologiczno-trynitarne
źródła życia konsekrowanego, podkreśla wartość życia konsekrowanego jako
życia, które jest wyznaniem, świadectwem i uwielbieniem Boga w Trójcy Jedynego. Jest
to życie zanurzone w misterium Trójcy Przenajświętszej[70].Życie konsekrowane, które czerpie z
Tajemnicy Wielkanocnej jest bogactwem dla Kościoła, który jest prowadzony przez Ducha
Świętego i dlatego tenże Duch jest również źródłem odnowy i reformy tego sposobu
życia[71].
Rozdział
drugi, noszący tytuł Signum Fraternitatis.
Życie konsekrowane znakiem komunii w Kościele, poświęcony jest rozważaniom o
relacjach interpersonalnych i o samej strukturze wspólnot osób konsekrowanych. Wzorem
dla wspólnot życia konsekrowanego jest braterska wspólnota Apostołów i uczniów
Jezusa po Zesłaniu Ducha Świętego[72]. Życie konsekrowane ma swoje określone i sprawdzone w
historii struktury. Przypomina je druga część tego rozdziału[73]. Trzecia
część tego rozdziału poświęcona jest przyszłości. Nie jest on bezkrytycznym
oczekiwaniem radykalnych zmian ale perspektywa przyszłości zależy od dobrej analizy
teraźniejszości. Dlatego potrzebna jest nieustanna aktualizacja programów
i formacja permanentna.
Już sam
tytuł trzeciego rozdziału: Servitium Caritatis.
Życie konsekrowane objawieniem Bożej miłości w świecie, wskazuje na eklezjalne
i wspólnotowe posłanie życia konsekrowanego. Jest to życie miłości, która
ofiaruje się aż do końca i w swym radykalizmie mobilizuje Kościół
i współczesne społeczeństwo[74]. Prorockim świadectwem dla współczesności jest odwaga
życia przeciw ogólnie przyjętym prądom życia i chęć bycia ewangelicznym znakiem
sprzeciwu. Jest to właściwe miejsce dla rad ewangelicznych[75].
W
zakończeniu Ojciec święty kieruje kilka słów do młodzieży (nr 106), do rodzin (nr
107), do mężczyzn i kobiet dobrej woli (nr 108), do osób konsekrowanych. Adhortacja
kończy się modlitwą do Trójcy Przenajświętszej i prośbą do Najświętszej
Maryi Panny.
Dokument
ten podkreśla wartość duchowego pogłębienia każdego sposobu życia konsekrowanego i
ma być pomocą w uświadomieniu sobie przez osoby konsekrowane szkodliwości rozdziału
między życiem wewnętrznym a działaniem osobistym i społecznym, wspólnotowym
życiem zakonników i zakonnic. Szczególną wartość teologiczną posiadają numery
1, 4, 6 i 17 Dokumentu. Znajdujemy tam m.in. definicję kontemplacji, która jest radykalną rzeczywistością miłości, którą
wierzący przeżywa jako Boży dar. Uzdalnia go ona, aby poznawał Ojca i daje
możliwość doświadczania "głębokości Boga"[76]. Dokument
naświetla również niezbędność urzeczywistniania psychiczno-duchowej jedności,
integracji i wzajemnego przenikania się życia wewnętrznego i działania, co nie jest
możliwe bez nieustannego, postępującego wewnętrznego oczyszczania się[77]. Jedynie
wtedy i w takiej mierze, na ile działanie jest ożywiane wiarą i miłością
apostolską, przemienia się w źródło wspólnoty z Bogiem a cała ludzka egzystencja
jest skutecznie uświęcona[78]. Dokument jest owocem plenarnego posiedzenia Kongregacji
Zakonów i Instytutów Świeckich, które odbyło się w dniach od 4 do 7 marca 1980 roku.
Publikacja nastąpiła 12 sierpnia tego samego roku.
Narodziny tego dokumentu związane są z listem, jaki Ojciec święty Jan Paweł II wystosował 3 kwietnia 1983 roku do biskupów USA, aby w dniach obchodów Roku Jubileuszowego prosić ich o dokonanie ważnego zadania: aby podjęli jeszcze większy wysiłek w celu promowania i animowania odnowy życia zakonnego w swojej Ojczyźnie[79]. Niniejszy dokument jest odpowiedzią na życzenie Ojca świętego, by przygotować dokument, streszczający dotychczasową naukę o życiu zakonnym, mający być w Roku Jubileuszowym pomocą dla biskupów i osób zakonnych w podejmowaniu tego doniosłego zadania odnowy życia zakonnego. Dokument ten, choć jest tylko streszczeniem, sam w sobie ma wielką wartość dla wszystkich osób zakonnych[80].
I choć
jest to wydanie okolicznościowe, to Kongregacja ma na uwadze szerszy cel, dać biskupom i
zakonnikom jasną syntezę nauki Kościoła o życiu zakonnym w momencie szczególnie
ważnym, w chwili, kiedy cała społeczność zakonna zmierza ku nowej fazie swej historii
- po fazie posoborowego szukania (1966-83) i po wydaniu nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego[81].
Dokument
ten jest odpowiedzią na liczne zapytania i prośby ze strony osób zakonnych, zwłaszcza
przełożonych i odpowiedzialnych za sprawy formacji[82]. Jest pierwszym dokumentem Magisterium
Ecclesiae w całości poświęconym własnej formacji zakonnej instytutów zakonnych, jest
owocem bardzo długich prac konsultorskich (rozpoczętych w 1969 roku) oraz prac
redakcyjnych (rozpoczętych w 1975 roku), nieustannie przedłużanych w celu wykorzystania
jak największej ilości dokumentów posoborowych, szczególnie Kodeksu Prawa Kanonicznego
Jana Pawła II[83].
W końcu ogłoszono go w dniu 2 lutego 1990 roku.
Jego
pierwszą zasługą jest to, iż rzeczywiście wykorzystał wielkie bogactwo
wcześniejszych dokumentów poświęconych życiu zakonnemu. Dokument dotyczy jedynie instytutów zakonnych. (...)
Zawartość dokumentu odnosi się w jednakowym stopniu do mężczyzn i kobiet, chyba że
co innego wynika z kontekstu lub z natury rzeczy[84].
Dokument
składa się z wprowadzenia, sześciu rozdziałów i zakończenia. Rozdział
pierwszy porusza zagadnienie konsekracji zakonnej i formacji (nr 6-18); rozdział
drugi - wspólne aspekty wszystkich etapów formacji do życia zakonnego: uczestnicy
formacji i jej środowisko (nr 19-32), naturalny i chrześcijański wymiar formacji (nr
33-35), asceza (nr 36-38) i płciowość i formacja (nr 39-41). Rozdział trzeci
omawia etapy formacji zakonnej: etap poprzedzający wstąpienie do nowicjatu (nr 42-44),
nowicjat i pierwsze śluby (nr 45-57), formacja profesów czasowych (nr 58-65),
formacja permanentna profesów wieczystych (nr 66-71). Rozdział czwarty poświęcony jest
formacji w instytutach całkowicie poświęconych kontemplacji, zwłaszcza mniszek (nr
72-85). Rozdział piąty, w następujących tematach, porusza aktualne zagadnienia
dotyczące formacji zakonników: młodzi kandydaci do życia zakonnego i duszpasterstwo
powołań (nr 86-89), formacja zakonników i kultura (nr 90-91), życie zakonne i ruchy w
Kościele (nr 92-93), posługa biskupia i życie zakonne (nr 94-97), międzyzakonna
współpraca w dziedzinie formacji (nr 98-100). Ostatni rozdział poświęcony jest
zakonnikom - kandydatom do kapłaństwa i diakonatu (nr 101-109). Dokument kończy się
prośbą skierowaną do wszystkich przełożonych,
wychowawców i osób zajmujących się formacją zakonników o łaskę wierności ich
powołaniu, na wzór i pod opieką Maryi[85].
Dokument
ten, ogłoszony 2 lutego 1994 roku, został z wielką radością przyjęty przez instytuty
zakonne na całym świecie. Kościół jako wspólnota posiada swój odbicie w
społecznościach, które jednoczą się wokół Jezusa Chrystusa. Przykładami tych
społeczności są wspólnota eucharystyczna, czy parafialna. Potrzeba sobie jednak
uświadomić, że wymagania wspólnego życia, które tworzą formę życia konsekrowanego
jest prawdziwym, szczególnym obrazem, szczególnym urzeczywistnieniem Kościoła jako
wspólnoty[86].
Dokument
na wstępie wychodząc od faktu odnowionej eklezjologii soborowej i posoborowej omawia
pewne konsekwencje z niej wynikające wobec wspólnoty zakonnej[87]. Poruszany
jest również problem wpływu rozwoju społecznego (nr 4) i przemian zachodzących w
życiu zakonnym (nr 5).
Dokument
składa się z trzech rozdziałów. Rozdział pierwszy, zatytułowany Dar komunii i wspólnoty akcentuje przede wszystkim
jedność wspólnoty Kościoła i życia konsekrowanego[88].
Drugi
rozdział, noszący tytuł Wspólnota zakonna jako
środowisko kształtowania więzi braterskich odpowiada na pytanie o zakres wolności
w życiu zakonnym. porusza tu problem duchowości i wspólnej modlitwy (nr 12-20),
wolności osobistej i tworzenia więzi braterstwa (nr 21-28), wzajemnej komunikacji jako
warunku wspólnego wzrastania (nr 29-34), wspólnoty zakonnej i dojrzałości osoby
ludzkiej (nr 35-42), wspólnoty, która stale się formuje (nr 43-46), władzy jako
służby braterstwu (nr 47-57).
Ostatni
rozdział prowadzi rozważania w temacie Wspólnota
zakonna miejscem i podmiotem misji. Zwraca uwagę na zadania osób konsekrowanych i
wspólnot w Kościele lokalnym, w diecezji, w parafii. W tej części dowiadujemy się
też o problemach małych wspólnot, o nowych formach pracy, o pracy misyjnej, akcjach
apostolskich. Dokument nie unika również poruszania bolesnego faktu niechęci
niektórych osób konsekrowanych do życia we wspólnocie. Dokument odpowiada również na
pytanie o miejsce i rolę we wspólnocie zakonnej osób starszych. W tym miejscu
omówiony został również nowy typ relacji z osobami świeckimi. Dokument kończy się
wezwaniem do zjednoczenia się z Maryją, Matką Pana.
Posoborowa
wizja teologii życia zakonnego jest odmienna od tej prezentowanej przed soborem. Obecnie
wspiera się ona o na nowo opracowaną chrystologię, pneumatologię a zwłaszcza
posoborową odnowioną eklezjologię. Ma to swoje odbicie w wielu dokumentach, z których
najważniejsze starano się w niniejszej pracy zaprezentować. Jak nietrudno zauważyć
współczesna teologia życia zakonnego koncentruje się wokół następujących tematów:
życie zakonne jako dar dla Kościoła i świata,
konsekracja zakonna, radykalizm w naśladowaniu Chrystusa, charyzmatyczny wymiar życia
zakonnego, wymiar kontemplacyjny życia zakonnego, profetyczna obecność w świecie,
świadectwo komunii z Bogiem i z człowiekiem. Uważne studium tekstów
prezentowanych tu dokumentów na pewno pozwoli osobom zakonnym lepiej zrozumieć i jeszcze
bardziej umiłować tę tajemnicę swego wybrania, tajemnicę życia zakonnego.
Codex Canonum Ecclesiarum Orientalium auctoritate Ioannis
Pauli PP. II promulgatus - [Kodeks Kanonił Schidnich Cerkow, ałtoryzowanyj
perekład, Wydałnictwo OO. Wasylijan, Rym 1993].
Codex Iuris Canonici auctoritate Ioannis Pauli PP. II
promulgatus. Kodeks prawa kanonicznego - przekład polski zatwierdzony przez Konferencję
Episkopatu, Poznań 1984.
Codex Iuris Canonici Pii X Pontificis Maximi iussu
digestus benedicti Papae XV auctoritate promulgatus, Romae 1919.
Dekret o działalności misyjnej Kościoła "Ad
gentes divinitus", w: Sobór Watykański II, Konstytucje, Dekrety,
Deklaracje, Poznań 19863, s. 436-474.
Dekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele
"Christus Dominus", w: Sobór Watykański II, Konstytucje, Dekrety,
Deklaracje, Poznań 19863, s. 232-254.
Dekret o przystosowanej odnowie życia zakonnego
"Perfectae caritatis", w: Sobór Watykański II, Konstytucje, Dekrety,
Deklaracje, Poznań 19863, s. 264-275.
Jan Paweł II, Adhortacja Apostolska "Redemptionis
donum", z dnia 25.03.1984r., tekst polski, w: Adhortacje Apostolskie Ojca
Świętego Jana Pawła II, red. zespół, Kraków 1996, s. 209-248.
Jan Paweł II, Posynodalna Adhortacja Apostolska
"Vita consecrata", z dnia 25.03.1996r., tekst polski,
w: Adhortacje Apostolskie Ojca Świętego, dz. cyt., s. 799-946.
Kongregace pro bohoslužbu, Obřad řeholní profese
"Ordo professionis religiosae", w: Zasvěcený život ve světle reformy II.
vatikánského koncilu, Olomouc 1997, s. 79-91.
Kongregace pro bohoslužbu, Obřad zasvěcení panen
"Ordo consecrationis virginum", w: Zasvěcený život ve světle reformy II.
vatikánského koncilu, Olomouc 1997, s. 93-102.
Kongregace pro řeholníky a sekulární instituty,
Direktivy pro vzájemné vztahy mezi biskupy a řeholními křesťany v církvi
"Mutuae relationes", w: Zasvěcený život ve světle reformy II. vatikánského
koncilu, Olomouc 1997, s. 105-136.
Kongregace pro řeholníky a sekulární instituty,
Kontemplativní dimenze řeholního života "La dimensione contemplativa", w:
Zasvěcený život ve světle reformy II. vatikánského koncilu, Olomouc 1997, s.
321-335.
Kongregace pro řeholníky a sekulární instituty,
Podstatné prvky učení církve o řeholním životě se zřetelem na instituty
apoštolsky činné "Essential elements", w: Zasvěcený život ve světle
reformy II. vatikánského koncilu, Olomouc 1997, s. 337-364.
Kongregacja ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i
Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, Dokument: Życie braterskie we wspólnocie
"Congregavit nos in unum Christi amor", Rzym 1994, tekst polski, w:
"L'Osservatore Romano", wyd. polskie, 5/1994, s. 13-68.
Kongregacja ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i
Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, Instrukcja o wskazaniach dotyczących formacji w
instytutach zakonnych "Potissimum institutioni", tekst polski, Pallotinum,
Warszawa 1990.
Kongregacja Zakonów i Instytutów Świeckich, Instrukcja
o odnowie formacji zakonnej "Renovationis causam", z dnia 06.01.1969 roku, tekst
polski w: Paweł VI. O życiu zakonnym. Przemówienia - listy apostolskie -
instrukcje, wybór i oprac. E. Weron, A. Jaroch, Poznań 1984, s. 263-282.
Kongregacja Zakonów i Instytutów Świeckich, Instrukcja
o życiu kontemplacyjnym i o klauzurze mniszek "Venite seorsum", z dnia
15.08.1969 roku, tekst polski w: Paweł VI. O życiu zakonnym. Przemówienia - listy
apostolskie - instrukcje, wybór i oprac. E. Weron, A. Jaroch, Poznań 1984, s.
283-302.
Konstytucja dogmatyczna o Kościele "Lumen
gentium", w: Sobór Watykański II, Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, Poznań
19863, s. 105-169.
Paweł IV, Adhortacja Apostolska "Evangelica
testificatio" z dnia 29.06.1971 roku, tekst polski w: Paweł VI, O życiu
zakonnym. Przemówienia - listy apostolskie - instrukcje, wybór i oprac.
E. Weron, A. Jaroch, Poznań 1984, s. 232-259.
Paweł IV, Motu proprio "Ecclesiae Sanctae" z
dnia 06.08.1966 roku, tekst polski w: Paweł VI, O życiu zakonnym. Przemówienia -
listy apostolskie - instrukcje, wybór i oprac. E. Weron, A. Jaroch, Poznań 1984, s.
216-231.
Dąbrowski B., Wprowadzenie do Dekretu o przystosowanej
odnowie życia zakonnego, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, Dekrety,
Deklaracje, Poznań 19863, s. 257-263.
Florkowski E., Wprowadzenie do Konstytucji dogmatycznej o
Kościele, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, Poznań 19863,
s. 89-104.
Zasvěcený život ve světle reformy II. vatikánského
koncilu, Olomouc 1997.
Zubert B. W., Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego z
1983 r. Księga II. Lud Boży. Część III. Instytuty życia konsekrowanego i
stowarzyszenia życia apostolskiego, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1990.
CIC
Codex Iuris Canonici z 1917 roku
CNChA
Dokument: Życie braterskie we wspólnocie "Congregavit nos in unum Christi
amor"
DB
Dekret Soboru Watykańskiego II o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele
"Christus Dominus"
DC
Dokument Kongregacji Zakonów i Instytutów Świeckich o kontemplacyjnym wymiarze
życia zakonnego "La dimensione contemplativa della vita religiosa"
DM
Dekret Soboru Watykańskiego II o działalności misyjnej Kościoła "Ad gentes
divinitus"
DZ
Dekret Soboru Watykańskiego II o przystosowanej odnowie życia zakonnego "Perfectae
caritatis"
EE
Dokument Kongregacji Zakonów i Instytutów Świeckich Istotne elementy nauczania
Kościoła na temat życia konsekrowanego w zastosowaniu
do Instytutów oddających się pracy apostolskiej "Essential elements"
ES
Motu proprio "Ecclesiae Sanctae"
ET
Adhortacja Apostolska "Evangelica testificatio"
KK
Konstytucja dogmatyczna Soboru Watykańskiego II o Kościele "Lumen
gentium"
LG
Konstytucja dogmatyczna Soboru Watykańskiego II o Kościele "Lumen
gentium"
MuR
Dyrektywy Kongregacji Zakonów i Instytutów Świeckich o wzajemnej
współpracy między biskupami a zakonnikami "Mutuae relationes"
OCV
Instrukcja Kongregacji dla Spraw Kultu Bożego o obrzędzie konsekracji dziewic
"Ordo consecrationis virginum"
OPR
Instrukcja Kongregacji dla Spraw Kultu Bożego o obrzędach profesji zakonnej
"Ordo professionis religiosae"
PI
Instrukcja o wskazaniach dotyczących formacji w instytutach zakonnych
"Potissimum institutioni"
RC
Instrukcja o odnowie formacji zakonnej "Renovationis causam"
RD
Adhortacja Apostolska "Redemptionis donum"
VC
Posynodalna Adhortacja Apostolska "Vita consecrata"
VS
Instrukcja o życiu kontemplacyjnym i o klauzurze mniszek "Venite seorsum"
[1] Por. KK 45: Choć więc stan, który opiera się na profesji rad ewangelicznych, nie dotyczy hierarchicznej struktury Kościoła, należy on jednak nienaruszalnie do jego życia i świętości.
[2] Z dokumentów przedsoborowych warto wymienić dokumenty Kongregacji Zakonów dotyczące formacji zakonnej: Dekret Quo efficacius (24.01.1944., AAS 36/1944, s. 213), List okólny Quantum conferat (10.06.1944), Enchiridion de statibus perfectionis, (Rzym 1949, n. 382, 561-564), Konstytucja apostolska Sedes Sapientiae (31.05.1956, AAS 48/1956, s. 354-365).
[3] Por. przypis 1 niniejszej pracy.. KK 43: Stan ten - gdy ma się na uwadze boski i hierarchiczny ustrój Kościoła - nie jest stanem pośrednim pomiędzy stanem duchownym i świeckim, lecz z jednego i drugiego Bóg powołuje niektórych chrześcijan, aby w życiu Kościoła korzystali ze szczególnego daru i byli, każdy na swój sposób, pomocni w zbawczym jego posłannictwie.
[4] Por. KK 44: Jest więc ślubowanie i spełnianie rad ewangelicznych niejako widomym znakiem, który może i powinien pociągnąć skutecznie wszystkich członków Kościoła do ochoczego wypełniania powinności powołania chrześcijańskiego. Por. też KK 40: (...) Świętość Kościoła nieustannie ujawnia się i ujawniać się powinna w owocach łaski, które Duch rodzi w wiernych, rozmaicie wyraża się ona u poszczególnych ludzi, którzy we właściwym sobie stanie życia dążą do doskonałości miłości, będąc zbudowaniem dla innych, w pewien właściwy sobie sposób wyraża się ona w praktykowaniu rad, które zwykło się nazywać ewangelicznymi. To praktykowanie rad ewangelicznych, dzięki pobudzaniu przez Ducha Świętego, podejmowane przez licznych chrześcijan bądź prywatnie, bądź w zatwierdzonych przez Kościół warunkach czy stanie, daje w świecie i dawać powinno wspaniałe świadectwo i przykład tej właśnie świętości
[5] Por. KK 44: Skoro bowiem Lud Boży nie ma tutaj trwałego miasta, lecz szuka przyszłego, to stan zakonny, który bardziej uwalnia swych członków od trosk ziemskich, w wyższym też stopniu tak ukazuje wszystkim wierzącym dobra niebiańskie już na tym świecie obecne, jak i daje świadectwo nowemu i wiekuistemu życiu zyskanemu dzięki odkupieniu Chrystusa, jak wreszcie zapowiada przyszłe zmartwychwstanie i chwałę Królestwa niebieskiego.
[6] Tamże.
[7]
Por. Zasvěcený život ve světle reformy II.
vatikánského koncilu, Olomouc 1997, s. 15. Por. też: E. Florkowski, Wprowadzenie do Konstytucji dogmatycznej o Kościele,
w: Sobór Watykański II, Konstytucje,
Dekrety, Deklaracje, wyd. 3, Poznań 1986, s. 90-91.
[8] Por. DZ 1: Sobór zamierza zająć się życiem i karnością instytutów, których członkowie zobowiązują się do zachowania czystości, ubóstwa i posłuszeństwa, chce również zatroszczyć się o ich potrzeby, zgodnie z wymaganiami obecnych czasów.
[9] Por. B. Dąbrowski, Wprowadzenie do Dekretu o przystosowanej odnowie życia zakonnego, w: Sobór Watykański II, dz. cyt., s. 258.
[10] DZ 2.
[11] Por. DZ 1:
[12] Por. tamże: W tak wielkiej zaś różnorodności darów wszyscy ci, co przez Boga wzywani są do praktykowania rad ewangelicznych i wiernie im odpowiadają, w szczególny sposób poświęcają się Panu, idąc za Chrystusem, który sam dziewiczy i ubogi (por. Mt 8,20, por Łk 9,58) przez posłuszeństwo aż do śmierci krzyżowej (por. Flp 2,8) odkupił i uświęcił ludzi. Tak pobudzeni miłością, rozlaną przez Ducha Świętego w ich sercach (por. Rz 5,5), coraz bardziej żyją dla Chrystusa i dla Jego Ciała, którym jest Kościół (por. Kol 1,24). Przeto im gorliwiej łączą się z Chrystusem przez takie oddanie samych siebie, które obejmuje całe życie, tym bujniejsze staje się życie Kościoła, a jego apostolat tym obfitsze wydaje plony.
[13] Tamże, 2.
[14] Por. tamże, 4: Skuteczną odnowę i należyte przystosowanie można osiągnąć tylko przy współpracy wszystkich członków instytutu.
[15] Kolejno poszczególne numery Dekretu zajmują się następującymi rodzajami instytutów: 7 - kontemplacyjne; 8 - apostolskie; 9 - monastyczne; 10 - niekleryckie; 11 - świeckie.
[16] DZ 18.
[17]
Por. tamże, 25: Instytuty, dla których wydaje się te normy dotyczące
przystosowanej odnowy, niech sercem ochoczym odpowiedzą Bożemu wezwaniu oraz
posłannictwu, jakie mają do spełnienia w Kościele w obecnych czasach. Święty Sobór
bowiem wysoko ceni rodzaj ich życia - dziewiczego, ubogiego i posłusznego, którego
wzorem jest sam Chrystus Pan, i mocną pokłada nadzieję w tak owocnej ich pracy, czy to
ukrytej, czy widocznej. Niech więc wszyscy zakonnicy nieskażoną wiarą, miłością
Boga i bliźniego, umiłowaniem krzyża i nadzieją przyszłej chwały szerzą w całym
świecie dobrą nowinę Chrystusową, aby ich świadectwo jawne było wszystkim i aby
chwalony był Ojciec nasz, który jest w niebie (por. Mt 5,16). W ten sposób, za
przyczyną najsłodszej Bogurodzicy Dziewicy Maryi, "której życie jest wzorem dla
wszystkich", z każdym dniem będą robili większe postępy i przynosili coraz
obfitsze owoce zbawienia.
[18] DB 33.
[19]
Por. tamże: Na wszystkich zakonnikach, do których należy
zaliczyć w zakresie poniższych wskazań członków innych instytutów, kierujących się
radami ewangelicznymi wedle swego powołania, ciąży obowiązek usilnej i gorliwej
współpracy w budowaniu i wzroście całego Mistycznego Ciała Chrystusowego oraz dobra
Kościołów partykularnych. Cele te zobowiązani są popierać głównie przez modlitwę,
uczynki pokutne i przykład własnego życia, a obecny święty Sobór bardzo ich
zachęca, by nieustannie wzrastali w docenianiu tych rzeczy i w zamiłowaniu do nich.
Jednakże, zachowując właściwy każdemu zakonnikowi charakter, winni skwapliwiej
przykładać się również do zewnętrznych dzieł apostolatu.
[20] Por. tamże 35, 2: Zakonnicy zaś, skierowani do apostolatu zewnętrznego, winni być przepojeni duchem własnego zakonu i dotrzymywać wierności w zachowaniu reguły oraz uległości wobec własnych przełożonych, a biskupi niech nie omieszkają nalegać na wypełnienie tego zobowiązania.
[21] Tamże, 35, 3
[22] Por. tamże, 35, 6.
[23] Są to numery: 15, 18, 19, 20, 23, 29, 30, 33 i 40.
[24] DM 18.
[25] Por. tamże: Instytuty zakonne, pracujące nad założeniem Kościoła, przepojone na wskroś mistycznymi bogactwami, którymi oznacza się zakonna tradycja Kościoła, niech usiłują wyrazić je i przekazać odpowiednio do usposobienia i charakteru poszczególnego narodu. Niech uważnie zastanawiają się, w jaki sposób ascetyczne i kontemplacyjne tradycje, których nasiona Bóg niekiedy złożył w starożytnych kulturach jeszcze przed głoszeniem Ewangelii, można by przejąć do zakonnego życia chrześcijańskiego.
[26] Tamże.
[27] Por. tamże 40: Instytuty zakonne, oddane życiu czynnemu i kontemplacyjnemu, miały dotychczas i mają największy udział w ewangelizacji świata. Święty Sobór z zadowoleniem uznaje ich zasługi i dziękuje Bogu za tyle trudów poniesionych na chwałę Bożą i dla dobra dusz. I zachęca je, aby w podjętym dziele niezmordowanie trwały, świadome tego, że cnota miłości, którą na mocy powołania obowiązane są doskonalej praktykować, pobudza je i zobowiązuje do ducha i trudu prawdziwie katolickiego.
[28] ES II, wstęp.
[29] Chodzi o następujące tematy i związane z nimi odpowiednie miejsca w dekrecie Perfectae caritatis: 1. Liturgiczna modlitwa dnia braci i sióstr (DZ 3); 2. Modlitwa myślna (DZ 6); 3. Umartwienie (DZ 5, 12); 4. Ubóstwo (DZ 13); 5. Prowadzenie życia wspólnego (DZ 15); 6. Klauzura mniszek (DZ 16); 7. Formacja osób zakonnych (DZ 18); 8. Łączenie i znoszenie Instytutów zakonnych (DZ 21, 22); 9. Konferencje lub Unie Wyższych Przełożonych zakonów męskich i żeńskich (DZ 23).
[30]
Por. np.: ES II, 44: Przepisy te, obowiązujące osoby zakonne całego
kościoła, nie naruszają praw ogólnych czy to Kościoła łacińskiego, czy
Kościołów Wschodnich, czy także praw własnych Instytutów zakonnych, chyba żeby je
zmieniały wyraźnie lub niewyraźnie.
[31] Por. Renovationis causam, wstęp.
[32] Zob. KPK, kan. 641-661.
[33] Renovationis causam, 30.
[34]
Por. VS III: Jeśli przeto ludzie oddani kontemplacji znajdują się
jakby w sercu świata, to tym bardziej w sercu Kościoła. Ich modlitwa, zwłaszcza
udział w Eucharystycznej ofierze Chrystusa i odprawianie świętego oficjum jest
pełnieniem najwspanialszego zadania wspólnoty modlących się, jaką jest Kościół, a
mianowicie wielbieniem Boga. Ta modlitwa jest kultem, przez który składana jest Ojcu
przez Syna w Duchu Świętym "doskonała ofiara chwały"; wprowadza ona tych,
którzy się jej oddają, w tajemnicę tego niewypowiedzianego dialogu, jaki Chrystus pan
nieustannie prowadzi z Ojcem Niebieskim i będąc na łonie Ojca wypowiada Mu swoją
nieskończoną miłość. Jest to więc modlitwa, do której, jakby do swego szczytu,
zdąża cała działalność Kościoła. W ten sposób objawiając najgłębsze życie
Kościoła ludzie oddani kontemplacji są wezwani do ujawnienia pełni jego obecności.
[35]
Por. tamże, I: Przeto dla chrześcijan udać się na miejsce
samotne to tyle, co ściślej złączyć się z Męką Chrystusa i w pewien
szczególny sposób uczestniczyć w misterium paschalnym oraz w przejściu Pana z tego
świata do ojczyzny niebieskiej.
[36]
Por. tamże, II: Do uzasadnień opierających się na paschalnym
misterium Chrystusa, w którym uczestniczy Kościół, trzeba dodać wzgląd na skupienie
i ciszę, które zabezpieczają i ułatwiają spotkanie z Bogiem w modlitwie.
[37] Por. tamże III: A wreszcie zakonnicy oddani wyłącznie kontemplacji wspomagają modlitwą swoją misyjne dzieło Kościoła, "gdyż Bóg na prośby wyprawia robotników na swoje żniwo, otwiera dusze niechrześcijan na głos Ewangelii i daje wzrost słowu zbawienia w ich sercach".
[38]
Por. tamże, IV: Najświętsza Dziewica jest wspaniałym przykładem
życia kontemplacyjnego, toteż słusznie czcigodna tradycja, tak na Wschodzie, jak i na
Zachodzie, w świętej liturgii stosuje do Niej te słowa z Ewangelii: "Maria
najlepszą cząstkę obrała" (Łk 10, 38).
[39]
Por. OPR 1: Posvátnými pouty řehole se mnozí věřící,
povolaní Bohem, zasvěcují službě Pánu a dobru lidí a naží se následovat
Ježíše Krista v těsnějším spojení zachováváním evangelijních rad. Tím se
stává, že v nich křestní milost přináší hodnější plody.
[40]
Por. tamże, 6: Je nanejvýš vhodné konat obřad věčné profese s
patřičnou slavnostností při mši svaté za účasti členů řeholní společnosti a
lidu.
[41] To rozróżnienie widać w fakcie, że profesja uroczysta powinna być składana podczas Mszy św., a profesja czasowa może być składana podczas Mszy św., która jednak w tym wypadku nie powinna mieć charakteru szczególnej uroczystości (Por. OPR 5: Skládání dočasných slibů může být při mši svaté, ale bez zvláštní slavnostnosti). Por. też: Zasvěcený život, dz. cyt., s. 79-91.
[42] Por. Zasvěcený život, dz. cyt., s. 93.
[43] Por. OCV wstęp, 7: Obřad má následující části: a. Pozvání panen; b. Homilii nebo oslovení, při kterých jsou lid a panny poučeni o charismatu panenství; c. Otázky biskupa pannám, zda chtějí vytrvat v panenském stavu a přijmout zasvěcení; d. Litanie, ve kterých se motlitbou přítomní obrací k Bohu Otci a vyprošují si přímluvu nejsvětější Panny Marie a všech svatých; e. Obnovení úmyslu žít v panenství (nebo složení řeholní profese); f. Slavnostní zasvěcení, při kterém prosí církev nebeského Otce, aby vylil na panny v bohaté míře dary Ducha svatého; g. Předání odznaků zasvěcení, prostřednictvím kterých se vnitřní dění zasvěcení stává viditelným i zevně.
[44]
Por. tamże, wstęp, 8: Je přiměřené, aby se k zasvěcení vzala mše
"v den zasvěcení panen".
[45]
Por. tamże, 1: Doporučuje se, aby se zasvěcení panen konalo během
velikonoční oktávy.
[46]
Por. tamże, wstęp, 6:
Obřad panenského zasvěcení provádí místní
biskup.
[47]
Por. tamże, wstęp, 5:
Biskupovi přísluší stanovit, jakým způsobem
mají panny žijící ve světě doživotně uskutečňovat svůj panenský život.
[48] Por. Zasvěcený život, dz. cyt., s. 105.
[49]
Vacatio legis trwało w tym przypadku aż do
pierwszego dnia Adwentu 1983 roku.
[50] Por. Zasvěcený život, dz. cyt., s. 137.
[51] Por. B.W. Zubert, Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r. Księga II. Lud Boży. Część III. Instytuty życia konsekrowanego i stowarzyszenia życia apostolskiego, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1990, s. 12.
[52] Por. Zasvěcený život, dz. cyt., s. 137.
[53] W CIC prawem zakonnym zajmowały się kanony 487-681.
[54] Okres obowiązującego vacatio legis trwał w tym przypadku aż do 1 października 1991 roku.
[55] Były to motu proprio: Cerebrae allatae (1949) zawierające normy prawa małżeńskiego; Solicitudinem Nostram (1950) zawierające prawo procesowe; Postquam Apostolicis litteris (1952) zawierające prawo dla mnichów, kościelne dobra doczesne i o znaczeniu słów; Cleri sanctitati (1957) o wschodnich obrządkach i osobach.
[56]
Por. Codex Canonum
Ecclesiarum Orientalium auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus - [Kodeks
Kanonił Schidnich Cerkow, ałtoryzowanyj perekład, Wydałnictwo OO. Wasylijan, Rym
1993], s. 7.
[57] Dokument został wydany z datą 29 stycznia 1971 roku.
[58]
Por. ET 1: (...) Pragniemy powiedzieć wam, jaką nadzieję
budzi w Nas, jak również i we wszystkich Pasterzach i wiernych Kościoła,
wspaniałomyślność duchowa tych mężczyzn i kobiet, którzy Panu poświęcili swoje
życie, zachowując ducha i praktykę rad ewangelicznych. Pragniemy także dopomóc wam do
dalszego postępowania drogą Chrystusa zgodnie ze wskazaniami Soboru.
[59] Por. Zasvěcený život, dz. cyt., s. 173.
[60] Por. tamże.
[61]
Por. ET 52: Dążenie ludzkości do współżycia bardziej
braterskiego zarówno na poziomie jednostek, jak i całych narodów, wymaga przede
wszystkim zmiany obyczajów, sposobu myślenia i sumień ludzkich. Zadanie to, wspólne
całemu Ludowi Bożemu, w szczególny sposób jest waszym zadaniem.
[62] Po Catechesi tradendae (16.10.1979) i Familiaris consortio (22.11.1981).
[63] Por. RD 2: Do Was przeto, drodzy Bracia i Siostry, którzy całkowicie poświęcacie się kontemplacji lub oddajecie się różnym dziełom apostolskim, pragnę zwrócić się pod koniec tego Roku Świętego ze słowem specjalnym. Czyniłem to dotąd na różnych miejscach i przy różnych okolicznościach. Poszczególne wypowiedzi potwierdzały i kontynuowały ewangeliczną naukę zawartą w całej Tradycji Kościoła, w szczególności naukę ostatniego Soboru z Konstytucji dogmatycznej "Lumen gentium" oraz Dekretu "Perfectae caritatis", w duchu wskazań Adhortacji apostolskiej mego Poprzednika, Pawła VI, "Evangelica testificatio". Kodeks Prawa Kanonicznego, który niedawno wszedł w życie i który można uważać w pewnym sensie za ostatni dokument soborowy, będzie Wam wszystkim cenną pomocą i bezpiecznym przewodnikiem w konkretnym określeniu sposobów wiernego i wielkodusznego wypełnienia Waszego wzniosłego powołania w Kościele.
[64] Por. Zasvěcený život, dz. cyt., s. 195.
[65]
Por. RD 8: Z głębi Odkupienia przychodzi wezwanie Chrystusa,
poprzez tę głębię trafia do duszy człowieka, "dzięki łasce Odkupienia"
przyobleka się to zbawcze wezwanie w realny kształt profesji rad ewangelicznych. W tym
kształcie zawiera się Wasza odpowiedź na wezwanie miłości odkupieńczej - a jest to
również odpowiedź miłości: "miłości oddania", która "jest duszą
konsekracji", czyli poświęcenia osoby. Tę to właśnie miłość - miłość
całkowitego i wyłącznego poświęcenia się Bogu - zdają się pieczętować Izajaszowe
słowa: "wykupiłem cię - jesteś moim". Por. też: Zasvěcený život, dz. cyt., s. 195.
[66] Por. tamże.
[67] Por. tamże.
[68] Por. tamże, s. 217.
[69]
Por. m.in. VC 2: Wszyscy zdajemy sobie sprawę, jakim bogactwem jest
dla wspólnoty kościelnej dar życia konsekrowanego w całej różnorodności jego
charyzmatów i instytucji. Razem dziękujemy Bogu za Zakony i Instytuty zakonne,
kontemplacyjne lub prowadzące dzieła apostolskie, oraz za Stowarzyszenia życia
apostolskiego, za Instytuty świecki i za inne grupy osób konsekrowanych, jak również
za tych wszystkich, którzy w ukryciu swego serca oddają się Bogu poprzez szczególną
konsekrację.
[70]
Por. tamże, 21: Więź między radami ewangelicznymi a Trójcą
Świętą i uświęcającą ujawnia ich najgłębszy sens. Są one mianowicie wyrazem
miłości, którą Syn darzy Ojca w jedności Ducha Świętego. Praktykując je, osoba
konsekrowana przeżywa szczególnie głęboko charakter trynitarny i chrystologiczny
całego życia chrześcijańskiego.
[71]
Por. tamże, 19: Podobnie jak cała egzystencja chrześcijanina,
także powołanie do życia konsekrowanego jest głęboko związane z działaniem Ducha
świętego. To On sprawia, że na przestrzeni tysiącleci coraz to nowi ludzie odkrywają
zachwycające piękno tej trudnej drogi. (...) To On formuje dusze powołanych, upodabnia
ich do Chrystusa czystego, ubogiego i posłusznego oraz przynagla do podjęcia Jego misji,
oni zaś, idąc pod przewodnictwem Ducha drogą nieustannego oczyszczenia, stają się
stopniowo osobami ukształtowanymi na wzór Chrystusa - historyczną kontynuacją
szczególnej obecności zmartwychwstałego Pana.
[72]
Por. tamże, 41: Po Wniebowstąpieniu dar Ducha Świętego sprawił,
że wokół Apostołów powstała braterska wspólnota, zjednoczona w wielbieniu Boga i w
rzeczywistym doświadczeniu komunii (por. Dz 2, 42-47; 4, 32-35). Życie tej wspólnoty, a
bardziej jeszcze doświadczenie pełnego zjednoczenia z Chrystusem, jakie było udziałem
Dwunastu, stało się przykładem, na którym wzorował się Kościół, kiedy pragnął
rozbudzić w sobie pierwotny zapał i z nową ewangeliczną energią podjąć
wędrówkę przez dzieje.
[73]
Zatytułowana Ciągłość dzieła Ducha Świętego: wierność w
nowości.
[74]
Por. VC 75: Chrystus nieustannie przywołuje do siebie nowych
uczniów, mężczyzn i kobiety, aby przez wylanie Ducha Świętego (por. Rz 5, 5)
udzielić im Boskiej "agape" - zdolności kochania tak jak On, oraz by skłonić
ich do służenia innym przez pokorny dar z siebie, wolny od wszelkiej
interesowności. (...) Życie konsekrowane ukazuje w ten sposób - przez wymowę swoich
dzieł - że Boże miłosierdzie jest fundamentem i bodźcem dla czynnej
i bezinteresownej miłości.
[75]
Por. tamże, 84: Ojcowie synodalni bardzo mocno uwypuklili charakter
prorocki życia konsekrowanego. Jawi się ono jako szczególna forma uczestnictwa w
prorockiej funkcji Chrystusa, którego Duch Święty udziela całemu Ludowi Bożemu. Ten
charakter prorocki jest wpisany w naturę życia konsekrowanego jako takiego, ponieważ
wynika z typowego dlań radykalizmu w naśladowaniu Chrystusa i z jego poświęcenia się
misji. Sobór Watykański II uznał rolę życia konsekrowanego jako znaku, która wyraża
się przez prorockie świadectwo pierwszeństwa Boga i ewangelicznych wartości w życiu
chrześcijanina. (...) Świadectwo to wyraża się także przez piętnowanie wszystkiego,
co sprzeciwia się woli Bożej, oraz przez poszukiwanie nowych dróg realizacji Ewangelii
w historii, w dążeniu do Królestwa Bożego.
[76]
DC 1. Tłumaczenie
własne z języka czeskiego. (Kontemplativní
dimenze je radikálně skutečností milosti, kterou prožívá věřící jako Boží
dar. Uschopňuje ho, aby poznával Otce (srv. 1Jan 1, 1-3), takže může okoušet
"hlubiny Boží" (1Kor 2, 10)).
[77]
Por. tamże, 4: Srdce je (...) nejvnitřnější svatyní jeho osoby.
Rozechvívá je milost jednoty mezi vnitřním životem a činností. Je tedy naléhavě
nutné prohlubovat osobní i společné vědomí o tom, co je prvním zdrojem apoštolské
a dobročinné činnosti, jako prožívaná účast na onom "poslání" (Krista
a církve), "které vzchází od Otce a vyžaduje ode všech poslaných, aby rostli v
lásce prostřednictvím dialogu modlitby (MuR 16).
[78]
Por. tamże 6: Povaha sama apoštolské a dobročinné činnosti
obsahuje vlastní bohatství, které živí spojení s Bohem: je třeba denně pečovat o
to, aby byla uvědomělá a prohlubovaná. Když si toto řeholníci a řeholnice
uvědomí, budou svou činnost tak posvěcovat, že ji přemění ve zdroj společenství
s Bohem, jehož službě se zasvěcují na novém a zvláštním podkladě (LG 44).
[79] Por. Zasvěcený život, dz. cyt., s. 337.
[80] Por. tamże.
[81]
Por. EE 2: Nyní po
uplynutí období experimentů, jak je stanovil dokument "Ecclesiae sanctae",
revidují mnohé apoštolské instituty své zkušenosti. Po schválení svých nově
upravených konstitucí a po vejití v platnost nového Kodexu církevního práva,
začnou řeholní instituty nový úsek svých dějin.
[82]
Por. PI 4: Kongregacja ds. Instytutów Życia Konsekrowanego
i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego uważa za pożyteczne, a nawet konieczne,
przedstawienie niniejszego dokumentu wyższym przełożonym instytutów zakonnych oraz ich
braciom i siostrom zajmującym się formacją, także mniszkom i mnichom, oraz wszystkim,
którzy o taki dokument prosili.
[83] Por. Zasvěcený život, dz. cyt., s. 365.
[84] PI 5.
[85] Tamże 110.
[86] Por. Zasvěcený život, dz. cyt., s. 421.
[87] Poruszane są tu następujące tematy: a. Od Kościoła-tajemnicy do wspólnoty zakonnej pojmowanej jako tajemnica; b. Od kościoła-komunii do wymiaru komunijno-braterskiego wspólnoty zakonnej; c. Od Kościoła ożywionego przez charyzmaty do wymiaru charyzmatycznego wspólnoty zakonnej i d. Od Kościoła-sakramentu jedności do wymiaru apostolskiego wspólnoty zakonnej.
[88]
Por. CNChA 10: Tak więc Duch Chrystusa, który zjednoczył
pierwszych wierzących i który gromadzi Kościół w jedną rodzinę, powołuje i ożywia
rodziny zakonne, aby poprzez swoje wspólnoty rozsiane po całej ziemi były szczególnie
czytelnymi znakami głębokiej komunii, która przenika i tworzy Kościół, oraz by
wspomagały go w realizacji planu Bożego.